آب یکی از مهمترین منابع تولید در کشاورزی محسوب می شود. اهمیت این نهاده در کشور ایران به دلایل محدودیت منابع از یک طرف و کم بودن راندمان آبیاری و هدررفت بخش عمده ای از منابع آب از طرف دیگر دوچندان می باشد. در این تحقیق سعی شده تا با بررسی یکی از پارامترهای مهم مصرف آب در بخش کشاورزی یعنی بهره وری اقتصادی آب در شرایط موجود در منطقه استان گلستان در مورد برخی از محصولات مهم این منطقه از جمله پنبه، کلزا، سویا و برنج بررسی و ارزیابی شود. در این راستا از شاخص ارزش ناخالص ایجاد شده به ازای هر واحد مصرف آب استفاده شد. در این مطالعه علاوه بر محاسبه شاخص مذکور، با رویکرد جدیدی مناطق مختلف رتبه بندی، ارزشیابی و مقایسه شدند که در مطالعات مشابه دیده نشده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که بیشترین میزان بهره وری اقتصادی آب برای محصول پنبه آبی در گنبد کاووس به میزان 13496، برای محصول کلزای آبی در آق قلا به میزان 562، برای محصول سویای تابستانه آبی در مینودشت به میزان 394، برای محصول برنج دانه بلند مرغوب در مینودشت به میزان 2108، برای محصول برنج پرمحصول در علی آباد به میزان 988 و برای محصول برنج دانه متوسط مرغوب در کلاله به میزان 960 تومان بر هر متر مکعب آب بوده است. بر اساس این نتایج، در مجموع بالاترین رتبه میزان بهره وری اقتصادی آب به ترتیب به مناطق مینودشت، کلاله و علی آباد و کمترین آن به مناطق گنبدکاووس، کردکوی و آزادشهر اختصاص دارد.

این پژوهش به منظور بررسی اثر کم آبیاری با آب مغناطیسی بر عملکرد و بهره وری مصرف آب گیاه ذرت به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در 4 تکرار در گلخانه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زنجان از تیر تا مهرماه سال 1390 اجرا شد. عامل آبیاری در چهار سطح شاهد (کامل) (T1)، 80 درصد (T2)، 60 درصد (T3) و 40 درصد (T4) نیاز آبی گیاه و عامل نوع آب در دو سطح آب مغناطیسی (عبور داده شده از میدان مغناطیسی) و آب معمولی (بدون عبور از میدان مغناطیسی) بود. بر اساس نتایج، عبور دادن آب از میدان مغناطیسی باعث کاهش 41.11 و 35.5 میلی گرم در لیتر در یون های کلسیم و کلر (به ترتیب) گردید. سطح برگ، محتوای کلروفیل برگ، وزن تر کل، وزن خشک کل و بهره وری مصرف آب در گیاهان تحت آبیاری با آب مغناطیسی نسبت به تیمار شاهد به ترتیب 9.5، 10.68، 8.31، 17.41 و 9 درصد افزایش داشت که این تفاوت ها از نظر آماری معنی دار بود. نتایج تحقیق حاضر نشان داد، اعمال کم آبیاری باعث ایجاد تفاوت معنی دار در چهار سطح متفاوت در مقدار صفات وزن تر و خشک کل، سطح برگ و محتوای کلروفیل برگ شد. وزن تر کل و بهره وری مصرف آب بر اساس وزن تر کل در تیمار آب مغناطیسی 31.56 تن در هکتار و 14.22 کیلوگرم بر مترمکعب (به ترتیب) بود. مقادیر اخیر در تیمار آب مغناطیس نشده به ترتیب 28.94 تن در هکتار 12.94 کیلوگرم بر مترمکعب بود.

مدیریت آبیاری نقش بسزایی بر کنترل مصرف آب و ارتقای شاخص های بهره وری دارد. برای این منظور، تعداد 12 مزرعه واقع در استان زنجان انتخاب و مورد مطالعه میدانی قرار گرفت. از طریق اندازه گیری پارامترهایی نظیر حجم آب مصرفی در طول فصل آبیاری، عملکرد محصول، هزینه های تولید، درآمد ناخالص و خالص شاخص های راندمان کاربرد آب، بهره وری فیزیکی و اقتصادی مصرف آب به تفکیک هر مزرعه برآورد شد. در مرحله دوم اجرای طرح، مدیریت آبیاری اصلاح شده در دو مزرعه منتخب اجرا شد و نتایج بدست آمده با مدیریت اعمال شده توسط کشاورز مورد مقایسه قرار گرفت. میانگین حجم آب مصرفی در مزارع گوجه فرنگی در حدود 10669 مترمکعب در هکتار و میانگین شاخص های بهره وری مصرف آب CPD، BPD و NBPD به ترتیب برابر 7/8 کیلوگرم بر مترمکعب، 9/94 و 1/18 هزار ریال بر مترمکعب برآورد شد. اعمال مدیریت آبیاری منجر به افزایش 5/29 درصدی شاخص بهره وری فیزیکی شد. با وجود تجهیز بیشتر مزارع گوجه فرنگی به سامانه آبیاری قطره ای نواری، کاهش چشمگیری در میزان آب مصرفی برخی از این مزارع مشاهده نشد. نتایج پایش های میدانی نشان داد، مدیریت آبیاری از اهمیت بالاتری نسبت به نوع سامانه آبیاری بر کاهش مصرف آب در مزارع گوجه فرنگی برخوردار می باشد.